Siste reis for Lykke

Om våren, for elleve år sidan, leitte og leitte eg heile sauebeitet rundt etter eit lam som var blitt borte. Eg leitte under steinar, i elvefár, i treklynger, langs gjerdet, i ur og ved steingardar. I det siste området som var å søke, ei småur kledd med tjukk mose , merka eg ei svak rørsle ein stad. Ein lyd: innestengt, med framand underleg klang. Lyden av levande. Lyden av noko levande som ikkje kjem seg laus.
Eg kjende meg fram med alle sansar, leita, lokka, er du her? Den svake brekinga langt der nede i ura, i ei svart hole i ura såg eg ein smal rygg av ull. Her var det. Her stod det, fast i ei hole, det var levande. Eg bøygde meg ned, la meg på magen, strekte hendene ned mot lammet, våt ull mot hendene, kald og våt ull, så drog eg lammet opp i lyset. Skite og forkoment, utmatta, kaldt. Eg tok det med ned til huset, tappa i ein balje med varmt vatn og fekk varmen i det. Ein mjølkeskvett frå flaska, som vart fleire. Mora ville ikkje ha det lenger, ho vart mi. Ho vart flaskelam.
Slik fann eg Lykke.

Då var ho eit lite lam, nokre veker gamal. No er ho elleve år. Ho har fått leve lenge, Lykke, lenger enn ein sau vanlegvis får, ja, opptil dobbelt så lenge enn kva som er vanleg no til dags, då alle skal ha unge sauer som produserar, produserar, produserar. Mjølk, lam, ull, mjølk, lam, ull. Men Lykke har ikkje hatt lam på to år, ho. Ho har hatt si pensjonisttid, fått gått på stas. Eg veit det er i skarp kontrast til det effektiviserte landbruket med samlebandsprinsipp som vi helst skal ha, som vi vert prøvde å tvinga inn i. Den kontrasten er eg stolt av. Lykke gjer meg stolt.
Lykke har betydd noko for meg. Ho er noko meir enn eit landbruksprodukt. Nærast eit symbol på det nære, vesle småskala-landbruket er ho. Der individa vert sett, der dei får sin plass, der det er mogleg å skape eit verdisystem som er litt annleis enn det som kjem ut i vakuumpakkar frå Nordfjord Kjøt.

Vesle Lykke.
Det er siste hausten hennar, dette. Og i dag er ho komen inn i fjøsen. Det er oktober, slaktetid.
Snart skal ho slaktast, heime, oppe i løda, i kjente omgjevnadar, av dei ho kjenner. Ingen framande lukter, ingen lang køyretur i ein stor bil full av skremde dyr, ingen skal jage henne inn i ein skytebås. Ho skal fylgje etter bøtta, tusle fredeleg og glad frå fjøsen til løda, få ein neve mjøl, strykast over nasen, høyre godord, heilt til bolten går, og så er det over. Evig grøne markar, ein heilt annan stad.

Ho finst i lyset (song for st.Sunniva)

I

Det driv ein båt på havet
i halvmørkret før morgonen bryt
Svarte skikkelsar mot dei bleike bølgjene

Månen kvitnar i ein boge
til å fange lyset i
Lagt inn i natta
til trøyst for dei som vakar
dei som leitar, dei som driv

Sola kastar lyset sitt på månen
og månen lyser
Månen kastar lyset sitt på havet
og havet lyser
Bølgjene stemmer lyset
og sleikjer båten
så båten skin

På havet driv ein båt
Det vert natt
og det vert morgon
denne dagen
I baugen sit ei kvinne
Sola bryt gjennom
speglar seg
i saltkorna yst på huda hennar

Ho lyser



II

Den skrapande lyden av kjølen mot land
Ho ser eit landskap, ei øy
grøn
slik vona er
og lengta etter ein heim

Ein naken fot mot kjølande gras
Mørkare felt av steg i doggfallet
Ho fell på kne ved ei kjelde
formar hendene til ei skål
Fyller ho med vatn
Lyftar vasskåla opp mot andletet
det nakne tørre andletet,
leppene kvite av salt, av vind

Svermar av fuglar og insekt flyg over øya
Svalene snappar insektkroppane
Berre vengene vert att
Dei fell langsamt mot bakken
Dei glitrar,
snør over henne
Dei har alle fargar i seg




III

Det bles ei rørsle over kvelven
Svarte skyer av regn frå ute i havet
driv tungt inn over øya
Slepp den styrtande væta si
mot laust berg
mot jord

Øya skjelv,
kampesteinar gneistrar
Havet kokar,
bølgjene bryt kvite mot land

Men her inne i fjellet,
her fell strålar av rennande lys

Ho ber
slik ein elskande seier ord
mjukt fallande frå beinet
fallande frå hjartet

Mold over andletet
Fuktig jord legg seg i augehola
Blodet skyt fram
i årane langs halsen

Med hendene falda
jordbunden
ordbunden
Lagt i stein
i fjell

Lyset i dødsromet
kverv så langsamt



IV

Havet blikkstille utanfor
Flokkar av stormsvaler flyg
inn og ut frå land
Med nebba fulle av mold og stein og lys
syr dei kvelden saman

Det ligg ein båt der ute
Fiskarane dreg garna sine
Vegar av blenkjande fisk
mellom dei og djupet

Dei ser månen kaste lyset sitt på havet
så havet lyser
Havet breier lyset på bølgjene
Bølgjene sleikjer berga
så øya lyser

Sjå, øya lyser
Ho lyser
så mjukt
som ei velsigning


V

Ho finst i bølgjene
Ho finst i havet som susar mot natt
Ho finst i det vesle romet i ei røsslyngklokke
I kvelden som raudnar i kantane, finst ho

Ho finst i den tynne hinna utanpå hjartet
Ho finst i pusten frå ein svevn
i ein draum vi eingong drøymde
Ho finst i elvane som leitar etter havet
I den raude halvmånen over orrfuglen sitt mørke auge
og i sandkorna si slipande rørsle mot land

Ho finst i lyset
I lyset frå ei tru
i lyset frå eit søkande, lengtande hjarte
Ho finst i lyset
mellom oss


(Skrive for opninga av Sunniva-festspela 2010)

I kvitveisskogen

våren er best når ein deler han med nokon

Nytt liv i fjøsen

Lamminga er finaste tida i fjøsen. Å stå opp midt på natta, akkurat idet dagslyset tek til å gripe tak i natta og skubbe ho unna, tusle over tunet til eit kor av fuglesong, kjenne lukta av knoppar som står bresteferdige, fuktige marker, stjernene som ventar inne i himlen ein stad.

Kome inn i fjøsen, stilla der, korleis dei nyfødde små ligg inntil mor si, korleis mora kviler hovudet på ryggane deira med ei mjuk varsemd. Sjå til at alt er bra, alt er godt.

Då er det fred i eit småbrukarhjarte.

A mamsell Iversen

At Sigmund Løvåsen er ein framifrå forteljar, har vi visst sidan debuten hans i 2003. Då kom den vakre og lågmælte ”Nyryddinga” om tiåringen Geir. Boka både rørte meg og imponerte meg , og eg var ikkje aleine om det: ho vart då også æra med Tarjei Vesaas debutantpris. Blant anna. Sidan har det kome både skodespel og oppfølgjarroman frå Løvåsen si hand, og no sist haust ei bok eg hadde gleda meg til, nemlig Mamsell Iversen.

Eg gledde meg med rette. Dette er ei knakandes god og språkleg frodig forteljing frå ei lita innlandsbygd, der menneska i høgste grad har ei formeining om kva som sømer seg og kva som ikkje gjer det, og dei er slett ikkje alltid like godlynte. I alle fall ikkje vedkomande som tok av dage ho Pauline Lindstad i moltemyra oppe ved Gravberget. For makan til grotesk syn hadde ikkje eingong han Guttorm sett, - og det var han som fann att han Oliver som vart dregen inn i treskeverket oppe på Kumyra, for å seie det slik. Nei, no er endetida nær, det er sikkert. Slik ei synd! Ingen tvil om at dævelskapen har slått rot i bygda.

Folkesnakket myldrar og kryp, snik seg kring novene og inn i skallen på folk, så ein knapt veit kva ein skal tru og meine. Det er vittig og godt skildra: korleis bygdesamfunnet vert gjennomsyra av dette eine store, korleis folk skular på kvarandre, mistankar gneg og bit seg inn i tankane, og dei minste uttalingar vert vridne og forvrengde og kan ta kva form som helst.
”A mamsell” er ei dame som er litt på sida av det gjengse i bygda. Ho er freidig, frittalande og slett ikkje knebla av noko bygdedyr, ho gjev seg no katten i det. Og det må ho nesten, når ho driv litt teneste på si av den typen ho gjer; det er ikkje få av karane i bygda som har snike rundt hushjørnet hennar for å smette inn døra der. A mamsell går heller ikkje av vegen for å la somme kvinnfolk legge seg inntil, om det står på dèt. Ho er ikkje verre på det.
Eg diggar henne, og kan ikkje la vere å tenkje på at sjølv om dette skal vere på byrjinga av 1900-talet og såleis ei svunnen tid, kunne jammen bygdene kringom i Noreg hatt godt av fleire som henne, den dag i dag.

Karakterane er så levande og så skarpt og godt teikna, at eg har ikkje det minste problem med å tru på dei. For min del kunne både han Krøtter-Obet og ho Marie Størks vore spel levande menneske med sine underlege framtoningar.
Medan eg les må eg stund om anna tenkje på mitt favorittblad Jens von Bustenskiold. Det finst ein del fellestrekk her. Men der forteljinga om Jens von Bustenskiold kan stø seg på teikningar, brukar Løvåsen språket som pensel og målar opp det eine biletet etter det andre inne i skallen på meg. Dei smell inn i hovudet og vert sitjande:
Levningane hennar Pauline Lindstad på elgdraget hass Guttorm. Han Krøtter-Obet som slaktar kyra si, a Svansjø, for å legge seg inne i ho og freiste å halde varmen langt inni fjellet. Skoggangsmannen i himmelsjå som peikar ut leia for dei leitande.

Det er vakkert, det er morosamt, det er sterkt og det er med eit språk som med sin dialektnærleik flyt og fangar. Løvåsen er slik ein dyktig forteljar, at det er beundringsverdig. På sine 140 sider klarar han å begeistre meg stort, og hjartet syng etter meir. Slik skal det vere!
For det må eg ha sagt: eg la debutboka til Knausgård på hylla etter å ha lese Mamsell Iversen. Då hadde eg bikka 500 sider, og hadde enno 200 att. Eg tenkte med meg: Når ikkje ein har klart å gyte frå seg i løpet av såpass med sidetal, så får det berre vere.
Mindre er meir. Og Mamsell Iversen er heilt perfekt, også i storleik.

Godt nyttår!

Totusen og ti startar med gneistrande vinterver.

Om kvelden vert himmelen honning
som sjøen syg ned i bølgjene sine

Stjernenatt

Ein tenkjer ikkje på at Karlsvogna finst om dagen òg.
Og Storebjørn. Og Pleyadene. Venus med sitt lysande omsveip.
Det er lett å gløyme det som ikkje synest, og dagen har heller aldri vore tida for dei store tankane. Dei som handlar om avstand. Om rørsle. Om å vere ei ørlita rørsle i ein uendeleg avstand. Du går over tunet, og er ei rørsle som frå ein viss avstand, ei viss lengde, ikkje kan sjåast, ikkje kan sporast.


Slik du ikkje ser cellene dele seg i din eigen kropp. Eller den ørandes vesle midden som kryp i sengetrekket ditt om kvelden når du legg deg. Du ser dei ikkje, og du tenkjer ikkje på dei heller, der du ligg søvnig med andletet vendt mot vindauget og månen der ute. Korleis han kastar lyset sitt mot noko som kastar skuggar inn i rommet, du ser berre den lysande flata langt der ute, ser stjernene tende seg og trur dei vert skapte akkurat no, akkurat i denne augeblunken, i det dei langsamt kjem til syne på kvelven.

(utdrag, H.M.)