Å velje vekk framtida

Eg henta gimbrene mine heim frå fjellet i går. Heile tre i talet: Lydia, Salsa og Stjerna. På veg nedatt såg eg dalen under meg, grøne markar, raude løder, beitande dyr. Lenger ute: Syltefjorden, Vanylvsfjorden sin langfinger inn i landskapen, med nyslegne bakkar ned mot fjøra. Eit ope landskap. Og eg kjende kor glad eg var i dette synet. Kor godt det var å kome frå fjellet med tre lydige gimbrer diltande etter meg, nedatt til ei enno levande bygd. Og kor redd eg vart for at dette skulle forsvinne.

Eg ynskjer så sterkt å kunne hente sauer heim til garden i framtida også. Eg ynskjer å drive småbruk, halde kulturlandskapen i hevd, ta vare på det som generasjonar før meg har bygt opp med sine eigne hender. Dei små bøane, sjelfulle løder med trenaglar, bratte bakkar med steingardar. Alt dette har ein spesiell verdi som vi må freiste å ta vare på. Her på våre kantar vil det alltid vere dei små bruka som må vere i fleirtal. Fordi vi kan ikkje flytte fjell, vi kan ikkje tømme fjordar og gjere bratte bakkar flate.

Difor vert eg redd når eg les og høyrer FrP sin landbruks- og distriktspolitikk, ein politikk som ikkje passar inn mellom høge fjell i trange fjordar i landet vårt, ein politikk for dei flate, langstrakte områda der to-tre storbønder legg under seg bruk for bruk til fjøsane bular av dyr som kun er eit produkt, og rundballane esar og glinsar av gras utan artsmangfold. FrP vil stø desse, dei store og feite. Men kva med dei små idealistane som vil gjere ein innsats fordi dei trur på at det er dei små som saman skapar det store og kjenner på ein arv dei vil føre vidare? Dei får ingen stønad. Dei får ikkje næring, dei får ikkje hjelp, og døyr ein langsam og motvillig daud.

Kva set du pris på her i utkantkommunen vår? Lukta av nyslege gras tidleg om sommaren? Det å kunne tusle til postkassa, i stilongsen om så er, slå av ein prat med naboen og plukke opp ei fersk lokalavis? Ja, er ikkje det slikt du set pris på? I alle fall set eg pris på det. Denne avisa du no held i hendene, korleis trur du ho oppstår? Det er hardt nok å drive lokaljournalistikk frå før, med stadig aukande press frå kommersialisering og gratisaviser med glinsande annonser. Utan pressestønaden vert det nærast umogleg. FrP vil ta bort pressestønaden og skape det dei kallar ”fri konkurranse”. Lokalavisene vil vere dei fyrste som fell. Og når dei fyrst er borte, er det ikkje lett å starte oppatt om galskapen på eit punkt skulle ta slutt. Hald godt i avisa du no har i hendene og kjenn etter. Vil du at ho skal slutte å få næring, ikkje få hjelp, og døy ein langsam og motvillig daud?


Starekassene stod tomme i år. Ikkje eitt einaste par med hekkande stare. Og ja, dette hender like utanfor mi eiga stovedør. Eg tek det som eit stort varsko: Noko er i ferd med å endre seg, og det er ikkje av det gode.
I sjette klasse var vi på leirskule på Runde. Før vi drog, laga kvar og ein av oss i klassen eit lite føredrag om fuglane i fuglefjellet der. Krykkje, alke, terne, lomvi, lundefugl. Vesle, vakre lundefugl med dei sørgmodige auga over eit fargerikt nebb. Eitt einaste egg i året, legg han, og er sårbar som få andre artar. Eitt av dei tydlegaste minna frå den turen, er når eg ligg på magen oppe på Rundebranden og ser på mylderet av flygande kroppar, korleis dei fòr inn og ut frå fjellet, lydane, eit øyredøyvande kor av hekkande fugl. Eg vil så gjerne bevare dette minnet, og det har eg gjort. Men aller helst vil eg ta vare på originalen; slik det faktisk er: ein levande kyst med artsmangfald.
FrP har knappast noko som kan kallast ein miljøpolitikk. Dei fråseier seg ansvaret for jordkloda vår, vi har ingen plikter i å ta vare på ho, i deira auge. Korleis kan vi sjå på at artar forsvinn, at isen smeltar og ørkenen spreier seg utan å ta grep for å snu utviklinga? Er vi verkeleg så lite takksame til den naturen vi faktisk er ein del av, kjenner vi ikkje ei eller anna form for lukke over å få vere i dette livet, bu på denne jorda, denne vesle kloten som kanskje er den einaste staden der det finst liv i eit uendeleg univers?
Eg kan ikkje godta at jorda vår og alt som lever her ikkje skal få hjelp, men døy ein langsam og motvillig daud.

Noreg. Fullt av mjølk og honning. Vi har det så forbaska godt at vi ikkje skjønar det sjølve. Og ja visst: Det er deilig å lulle seg inn i sitt eige og skjerme seg frå det som hender utanfor stovedøra. Det er som å vake morgon etter morgon, høyre regnet der ute, ikkje ha lyst til å stå opp, trekkje dyna over hovudet og sove vidare. Og det kjennest så inderleg godt akkurat då, men etter kvart vil det kome ei uro i deg: Vi menneske er skapt for å handle, for å arbeide, for å hjelpe og vere i aktivitet. Vi må stå opp og gå ut i regnet, om noko skal verte gjort. Å ligge på stas og ete pølser og drikke billeg sprit kjøpt på butikken, er ikkje haldbart i lengda. Etter kvart vil til og med den billege spriten smake beiskt og pølsefarsen vekse i munnen. Der ute er ei anna verd. Og vi er ein del av den verda, om vi vil eller ikkje. Vi bur i eit land der vi har moglegheit til å hjelpe. Er vi ikkje då plikta til å gjere det? FrP vil fjerne bistanden og lukke grensene. Det er vår mjølk. Det er vår honning. Kva med det barnet som kjem bort frå foreldra sine i ein kaotisk fluktsituasjon i eit land der framtida er håplaus. Skal det ikkje få næring, skal det ikkje få hjelp, men døy ein langsam daud?

På eit lite småbruk, ein liten fjelldal, i ei lita utkantkommune, i eit lite land fylt av menneske som ikkje vil bidra, i ei verd der så mykje er skeivt og skakt, kan det kjennest vanskeleg og tungt å vite kva eg skal gjere. Kvar skal eg starte?
Men eg veit i alle fall at dette kan vere ein god start: Å ikkje stemme FrP.
Vi kan ikkje velje vekk framtida.

Godt val!

Følet blir fødd

Auga mine kjempa framleis med søvnen. Utovar markene

låg skodde i grå slør, frå skyme stader

flaug spovar opp med tynne sløyfer av skrik. Lyktene våre

vogga mjuke i gule klodar, føtene våre

slapsa gjennom grasets fylde i daggryet.

Ho låg på sida, trøytta ut av den lange natta;

den varme lukta av flankar og hovud og pust

steig opp frå den utstrakte kroppen hennar.

Frå rifter i skyenes sprokne eggeplomme

braut sollys fram over åsane, glitra i auga og blenda oss,

fløymde over dei bleike glørne i lyktene våre.

Der låg han i ein dam av sine eigne væsker:

Fire lange stilkar krafsa, det store hovudet,

ein sekk av ein kropp -

alt kjempa for å finne saman, bli heil, for å blandast

med den einaste straumen inn i livet. Han slost

for det første andedrag i livet, bråka som eit barn.

Mora hans, enno rå og sundriven av fødselen,

snudde seg, og auga hennar heldt han fast,

den sterke og mjuke tunga roa striden hans.

Vi knelte i det våte graset, tause

ved eit mirakel, ved noko større enn sola.

Det er den skotske poeten Kenneth Steven har skrive dette vedunderlege diktet.

(Gjendikta av Mathias Hoem: Safirblå isfuglfryd, Samlaget 2009).

Og eg vert svimmel og lukkeleg, litt forfærda og undrande: gjenkjenninga slår så sterkt i meg at eg kjenner eit sug av fellesskap og sakn.

Den mainatta Tindra (bildet) vart fødd, opplevde eg noko som eg ikkje har klart heilt å formidle i diktform. Her kjem Steven meg til unnsetning, og eg takkar han for det med blanke auge.

Sjølv måtte eg til prosaen for å klare å finne vegen dit, og eg måtte tenkje meg bort frå ei vaksen målgruppe:

I oktober kjem biletboka Jon og den lange julenatta ut på Samlaget. Eg skreiv historia fordi eg ville formidle nettopp denne ubegripelege hendinga, dette mirakelet det er når eit føl vert fødd. Kontakten mellom mora og den nyfødde. Lydane deira. Det langbeinte vesle, levande som kavar seg inn i livet:

Det var ute. Og med det same tok følet sitt fyrste andedrag. Det pusta! Det var levande. No låg det der og lyfta på hovudet, vogga litt fram og attende. Tyra vende hovudet og såg på følet sitt. Ho laga ein djup, lang lyd. Jon hadde aldri høyrt henne lage slike lydar før. Den kom frå langt der inne i den store kroppen. Nesten som eit sukk, eller eit spørsmål. Og følet svara. Det vesle, varme, dampande følet svara mor si med små støyt av lyd. Dei snakka med kvarandre. Vart kjende med kvarandre.
– Var det du som låg inni magen min heile tida, sa kanskje Tyra.
– Mamma, sa sikkert følet, mamma, du er mamma mi.
– Ja, sa Tyra, eg skal passe på deg og varme deg og gje deg mjølk.
– Mamma, sa følet.
– Ungen min, sa Tyra og tok til å sleikje følet sitt.

Jon tok til å skjelve inne i seg ein stad. Han såg på Tyra og følet, lytta til dei rare lydane dei laga til kvarandre. Dei snakka på eit språk berre dei forstod. Men Jon forstod litt likevel.

Det tjukna til i halsen på Jon, og den varme sviinga i brystet gjorde nesten vondt.

Det svei og svei og pressa på gråten. Så kom tårene berre glidande ut av auga.
Men han var ikkje lei seg, ikkje trist. Nei, det var berre så underleg: at følet som han hadde venta slik på, som hadde lege inne i magen til Tyra og vakse, no var kome ut i verda. Det låg der og pusta og skalv og var levande.

Eg håpar dei borna som les og høyrer historia om Jon og den natta då følet vart fødd, vil kome heilt nær kjensla av å knele i det våte graset, tause ved eit mirakel, ved noko større enn sola.

Ein skatt, ei løde, ei stjerne

Noko av det beste med å vere på tur i andre land, er bøkene ein kan oppdage. Når ein så er på tur i eit engelskspråkleg land, opnar det seg ei heil verd av bøker som ein faktisk kan lese på originalspråket, men som ein aldri ville fått sjansen til å finne i Noreg.

I London fann eg ei debutbok av ein canadisk poet: David Hickey. Det var som å finne ein skatt. Hadde eg ikkje vore i London, hadde eg ikkje gått inn på den bruktbokhandelen i Covent Garden, hadde eg ikkje stått i kø ved disken slik at eg fekk litt ekstra tid til å sjå på dei bøkene som låg på tilbod i ei kasse like ved, ja, så hadde eg aldri funne ut kven David Hickey er, og aldri fått lest dikt som dette:

Barns

He wants you to believe it's more

than a slope with a timber garden,

a rise in the field where disheveled

planks break over stacks of grain.

He wants you to believe his barns are

the starlit descendants of Bethlehem,

not the last trees of a disappeared forest,

all gossamer and ghost bark, smelling

of horse hair and bull seed, flesh and

digested grass, the inside panels rotten

with life. And he'd rather a barn grow

out of the ground & shift in darkness,

flawless except for the hole in

the roof requiring a hand anchored

by hammer and moonlight, insisting

an old farmer lean against a frosted

plank, shingling the stars in place.

In the lights of a midnight plow, David Hickey. Biblioasis, 2006.