Fjellet!

Når mange døyr frå ein på kort tid, vil ein sove og sove.
Ein mild svevn breier seg utover, tar ein med,

gjer lemmene veike og mjuke, lar ein gli inn i ei total kvile.
Ein underleg søvn, som om ein søv tett omslyngd med døden.
Etter lang tid vaknar ein, og kan ta til å leve på nytt.
Og det er som å stå opp, frå dei døde.

står det å lese, i Eva Jensen si bok Gullkunde.
Eg les dette vesle avsnittet gong etter gong. Det er det sannaste og vakraste eg har lese på lang tid. Det går rett i brystet på meg, og eg får kjenne på denne gode kjensla som breier seg i ein når nokon maktar å setje ord på det ein sjølv ikkje klarar å uttrykkje:
Og det er som å stå opp, frå dei døde.

Eg smakar på setningar, svelgjer, let ho søkke, og tenkjer at dette på mange måtar er ei fullkomen setning. Fordi ho er så kjend, og samstundes framstår som heilt ny. Dette vesle kommaet, som får ho til å verte noko heilt anna enn det vi ventar oss. Eit lite slag i andletet, eit trykk mot tinningen, ei bølgje gjennom kroppen.
For det handlar ikkje om å stå opp frå dei døde. Men om å stå opp, frå dei døde. La dei liggje, vere att, medan ein sjølv kjem seg ut av svevnen, av garde, vidare i rørsle, vidare i livet. Det handlar om sorg. Og det er så vakkert og sørgjeleg på same tid. Denne setninga er henrivande. I ordet si inste meining.
Setninga riv meg hen. Rett og slett.

Kor herleg det er å verte så totalt gripen av eit avsnitt, av ei setning!
No skal det også seiast at heile boka, i sin heilskap, grip meg.
Å lese Gullkunde får meg til å tenkje på korleis det er å stå på eit fjell og skode utover eit landskap som nesten tek pusten frå deg. Eller, det er ikkje landskapet i seg sjølv som tek pusten frå deg, men kjensla av å stå på eit fjell og skode utover eit vakkert landskap.

Å, fjellet! Fjellet, fjellet! fjellet, fjellet, fjellet, fjellet. fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet
fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet
fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet
fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjelletfjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet fjellet f j
e
llet! Å!

- For å sitere Øystein Vidnes i Ekstasar.


Men no var det Gullkunde, altså, som får fram den kjensla i meg. Du veit, når du står og står, lèt vinden leike på den sveitte, varme panna di, medan du tek inn alt ikring og alt inni deg. Denne sprengande kjensla av å få oppleve noko vakkert! Noko heilskapleg! Fint avstemte felt som glir over i kvarandre.
Og så: midt i landskapen leitar kanskje sola fram ein liten båt på fjorden, langt der nede. Og den vesle stripa sol får båten til å lyse og skine på ein allereie glitrande fjord, skilje seg ut frå det store biletet og såleis gjere det enno meir fullkome og avstemt.
Eg vil berre stå der på fjellet og sjå. Vil berre stå og stå og stå, og sjå og sjå og sjå. Lenge.

Og etterpå kjennest det så mykje lettare å stå opp, frå dei døde.

Den vesle boka med dei store djupna og flatene

Fyrste gongen eg støytte på Anne, var eg nitten. Eg gjekk på folkehøgskule, var framleis ganske ny i livet, søkande og på leit etter eit kvart eg enno ikkje heilt visste kva var. Eg gjekk skriveline, og gjorde meg klar for eit år med djupare dykk mot språket enn eg før hadde turt å sleppe meg til.

Så ein dag dukka ho opp: Anne. Eg skjøna det med det same. At ho var annleis enn nokon eg før hadde lest. Tydlegare, på eit vis. Nærare. Djupare. Ho var så lågmælt, men samstundes rå og rivande, med eit språk og ei fortetning som sprengde noko heilt grunnleggande i meg. Ho opna noko. Gjorde veg for noko som eg stundom hadde håpa fanst i meg, men som eg aldri heilt hadde turt å tru på: eit rom for mine eigne ord og tankar, evna til å finne min eigen veg i språket.

Paal-Helge Haugen si Anne. Eg vart overvelda av språket, av komposisjonen, ordvalet, stemningane, av songen og tonen boka bar: Denne umoglege og såre lengta til livet, når berre dauden finst att.
Ho er full av kontrastar, Anne. Full av sterke bilete og sansingar som har brunne seg inn i meg: Snigelen som kryp over våte bregneblad, lukta av jord, av vår, barnelatter mellom treveggar, blodstripa på spegelen, lysstrimene gjennom vindauget, lyset gjennom hovudet i det dauden råkar, røyken som stig frå dei fuktige kleda som vert brende bak uthuset.

Glødetrådar

Eg pakka ned bøkene mine. Tok dei ut av bokhylla, la dei i kasser som skulle køyrast til ein annan stad i landet, før dei skulle pakkast ut og setjast i bokhylla på nytt. Og det slår meg: så mange bøker ein har lese, og vorte så glad i, som sidan berre har stått i hylla! Når ein pakkar bøkene sine, får ein mange gledelege gjensyn med forfattarskap, karakterar, historier.
Ein plukkar ei bok ned frå hylla, og bilete veltar inn. Ei stemning, røysta som boka bar.
Det sit i enno. Kanskje stryk ein handa over boka og kjenner ei sterk trong til å lese ho på
nytt, bla opp på fyrste side, skite i pakkinga, setje seg i ein stol og nyte språk og augneblink
på nytt.

Eg kjende det slik med mange av bøkene eg drog ut av hylla. Ei av dei var Mitt milde vesen.
Brit Bildøen si vakre bok frå to år tilbake. Eg fekk så lyst å lese ho att, lyst til å treffe Johanne på nytt. Johanne som kom attende til barndomsheimen Lauvstad, bruket langt oppe i sida ved ein vakker fjord, der det ein gong lyste i tre store drivhus. Ta del i historia på nytt, kjenne på den underliggjande uroa kring faren si forsvinning, redsla for mora si underlege endring til taus og mørk. Freiste å forstå kva som eigentleg hende: faren sitt tungsinn, lengta hans mot dei store byane, der lyset blenkjer heile natta, depresjonen hans, den sosiale angsten, og hundane hans,
dei store hundane som han hadde kring seg som eit skjold, som sov i senga hans, eller vaka med han heile natta då han flytta frå ektesenga og inn på eit eige rom, før han ein dag berre vart borte.

Og mora sitt lystige sinn, hennar lengt etter fest og vakre kjolar, sosiale samkome, korleis ho la alt dette til sides fordi ho ikkje kunne utsetje mannen for det, mora si undertrykking av det ho eigentleg ville. Hennar milde, ettergjevande vesen. Kjenne på alt som ulmar under overflata i denne boka, det tunge og usagte.

Å, eg hugsar denne boka så godt.
Tydlegast for meg står den delen av boka som skildra dei fire dagane då Johanne levde eit
heilt anna liv i sin eigen heim, med ein annan mann, ein elskar. Det var dei fi re dagane då
den russiske ubåten Kursk låg på havsens botn, då tv-bileta rulla over skjermen, då ingen
visste anna enn at det truleg var levande unge menn der nede i ubåten, i mørkret, og
at dei ville sleppe opp for luft om dei ikkje vart redda i tide.

Johanne og firedagars-elskaren hennar sit klistra til skjermen og fylgjer med på alt nyheitene fortel om saka. Seinare, då Jo er ute av livet hennar, sender Johanne eit postkort til han, der det står utdrag frå ein lapp som ubåtkapteinen hadde skrive dernede i mørkret:

Heile mannskapet frå sjette, sjuande og
åttande seksjon gjekk over til den niande. Det
er 23 menneske her. Vi tok denne avgjerda
som eit resultat av uhellet. Ingen av oss kan
kome til overflata.

Det er slikt eit vakkert og verkande bilete. Brit Bildøen er meisterleg på slike skildringar. Lyset
og mørkret i oss alle. Eg vil lese om det på nytt, vil lese ord og setningar som: Solskiver. Måneskalkar. Stjerneskot. Flakkinga frå fjerne bål. Blenka frå ein laks som blir halt sprellande
opp av elva. Lyset i skumtoppane på bølgjene. Lysstrima frå ein dørsprekk. Fjøslykter, lommelykter, lanterner, talglys. Glødetrådar.

I bokevja, Norsk Tidend 04/08

Hundar er elskelege dyr, dei gløymer deg aldri, har dei møtt deg ein gong og likt deg. Eg trur dei hugsar lukta di. Dei har så sterke, enkle kjensler og lyg aldri om kjærleiken sin. Helsar deg kvar dag som skulle du ha vore bortreist i eit år. Ja, eg hadde ein hund ein gong, eg veit kva eg snakkar om. Ein hund kan ikkje lyge og forestille seg.

Frå Rut av Helga Eriksen